ไทยทัศนา : (37) วัดอรุณราชวราราม กรุงเทพฯ (ตอนที่หนึ่ง)

Thailand

ไทยทัศนา : (37) วัดอรุณราชวราราม กรุงเทพฯ (ตอนที่หนึ่ง)

Aug 16, 2017

( Last update Aug 16, 2017 10:07 )

พระปรางค์วัดอรุณฯ เป็นจุดหมายตาตั้งแต่แรกสร้างเมื่อต้นกรุงรัตนโกสินทร์ งามพร้อมทั้งในทางรูปทรง ประติมากรรมประกอบ กระเบื้องสีประดับ สื่อแสดงภูมิจักรวาลและคติสมมติเทวราช

วัดอรุณราชวราราม เขตบางกอกใหญ่ กรุงเทพมหานคร เดิมชื่อว่า วัดแจ้ง เป็นวัดเก่าแก่ตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา

ในสมัยรัชกาลที่ 2 แห่งราชวงศ์จักรี มีการสร้างพระอุโบสถกับพระปรางค์ขึ้นใหม่ งานก่อสร้างแล้วเสร็จในสมัยรัชกาลที่ 3 ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 4 ได้พระราชทานนามวัดใหม่ว่า วัดอรุณราชวราราม

พระปรางค์วัดอรุณถือเป็นสุดยอดของพัฒนาการของเจดีย์ทรงปรางค์ รังสรรค์ขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 3 เพียงแห่งเดียว นับแต่นั้น ไม่ปรากฏในที่อื่นๆ หรือในรัชสมัยอื่นๆ อีกเลย

ภาพถ่ายที่นำเสนอในที่นี้ บันทึกเมื่อช่วงปี 2557-2558 ระหว่างการบูรณะครั้งใหญ่

พระปรางค์วัดอรุณ มีองค์ประกอบสำคัญ คือ ปรางค์ประธาน ปรางค์บริวารประจำมุมทั้งสี่ และมณฑปประจำด้านทั้งสี่

ทั้งหมดตั้งบนฐานสูงร่วมกัน เรียกว่า ฐานไพที มีบันไดทางขึ้นสู่ฐานประทักษิณชั้นที่ 1 และชั้นที่ 2

ฐานแต่ละชั้น ประดับประติมากรรมแบก มีทางเดินเวียนขวาโดยรอบ สำหรับกระทำการสักการะพระมหาธาตุ

เจดีย์ประธานมีฐาน 3 ส่วน ส่วนที่หนึ่ง ฐานล่าง เป็นฐานยักษ์แบก ส่วนที่สอง เหนือขึ้นไป เป็นฐานกระบี่แบก ส่วนที่สาม เป็นส่วนรองรับเรือนธาตุ เป็นฐานเทวดาแบก

ส่วนฐานชั้นที่ 1 ยักษ์แบก และส่วนฐานชั้นที่ 2 กระบี่แบก

ประติมากรรม ยักษ์แบก

ประติมากรรม กระบี่แบก

ประติมากรรม เทวดาแบก

ชุดฐาน เทวดาแบก รองรับส่วนกลางของเจดีย์ เรียกว่า เรือนธาตุ

ส่วนเรือนธาตุมีจระนำซุ้มยื่นออกมาทั้งสี่ด้าน เหนือสันหลังคาซุ้มประดับด้วยเจดีย์ทรงปรางค์ขนาดเล็ก

ภายในช่องจระนำ ประดิษฐานรูปพระอินทร์ทรงช้างเอราวัณทั้งสี่ด้าน นับเป็นการประดับปรางค์ที่แปลกใหม่แผกจากแบบแผนเดิมที่นิยมประดิษฐานพระพุทธรูป

รูปพระอินทร์ที่ชั้นเรือนธาตุ สื่อความหมายว่าส่วนนี้เป็นสวรรค์ของพระอินทร์ ตามคติพุทธนั้น สวรรค์ของพระอินทร์เป็นที่ประดิษฐานเจดีย์จุฬามณี ที่พระอินทร์สร้างขึ้นเพื่อบรรจุพระเขี้ยวแก้วและพระเกศาของพระพุทธเจ้า

ส่วนล่างของยอดปรางค์ เรียกว่า เชิงบาตร ประดับรูปครุฑยุดนาคและพระนารายณ์ ยอดบนสุดประดับนภศูล

ปรางค์ประธานเป็นสัญลักษณ์แทนเขาพระสุเมรุ อันเป็นศูนย์กลางของจักรวาล ทั้งสี่ด้านของพระปรางค์มีมณฑป

มณฑปเป็นรูปแทนของท้าวจตุมหาราช เทวดารักษาทิศทั้งสี่

ทั้งสี่มุมของเจดีย์ประธาน เป็นที่ตั้งของเจดีย์บริวาร สัญลักษณ์แทนมหาทวีปทั้งสี่ในสี่ทิศของเขาพระสุเมรุ

ปรางค์บริวารเสริมความสูงให้สอดรับกับปรางค์ประธาน โดยเพิ่มฐานเขียงที่เจาะช่องวงโค้ง ภายในวงโค้งประดับรูปกินรีปูนปั้น และเหนือขึ้นไปเป็นฐานเขียงประดับรูปยักษ์แบก

จระนำของเรือนธาตุปรางค์บริวาร ปรากฏรูปประดับอย่างใหม่ นั่นคือ บุคคลทรงม้าถือกระบี่

ที่ชั้นเชิงบาตรเหนือเรือนธาตุ รูปประดับมีการปรับเปลี่ยนจากรูปเทวดาแบกตามความนิยมในสมัยรัชกาลที่ 3 เป็นกระบี่แบก และยังมีการเพิ่มชั้นประดับอีกหนึ่งชั้น โดยทำเป็นรูปเทวดาพนมมือ

ขณะที่รูปพระอินทร์ทรงช้างเอราวัณที่ปรางค์ประธานสื่อความหมายถึงสวรรค์ของพระอินทร์ รูปบุคคลทรงม้าถือกระบี่ที่ปรางค์บริวารถูกตีความว่า อาจหมายถึงพระเจ้าจักรพรรดิตามภาพไตรภูมิ ผู้ปราบแว่นแคว้นในมหาทวีปทั้งสี่ด้วยการเผยแผ่ธรรม

พระปรางค์วัดอรุณราชวราราม จึงแสดงคติสมมติเทวราช สื่อความหมายว่า พระมหากษัตริย์ทรงยิ่งใหญ่ประดุจเทพเจ้า ทรงเป็นพระเจ้าจักรพรรดิ ศูนย์กลางของโลก.

แหล่งข้อมูล

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. (2556). พุทธศิลป์สมัยรัตนโกสินทร์ : พัฒนาการของงานช่างและแนวคิดที่ปรับเปลี่ยน. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ.

ติดตาม ไทยทัศนา ย้อนหลัง

ไทยทัศนา : (1) วัดเบญจมบพิตร กรุงเทพฯ

ไทยทัศนา : (2) วัดสุวรรณาราม ฝั่งธนบุรี

ไทยทัศนา : (3) วัดราชโอรส ฝั่งธนบุรี

ไทยทัศนา : (4) วัดโสมนัสวิหาร กรุงเทพฯ

ไทยทัศนา : (5) วัดสุวรรณดาราราม อยุธยา

ไทยทัศนา : (6) วัดเสนาสนาราม อยุธยา

ไทยทัศนา : (7) วัดจันทบุรี สระบุรี

ไทยทัศนา : (8) วัดสมุหประดิษฐาราม สระบุรี